Μαλβαζία, ο Κρητικός Οίνος

Γνωρίζουμε ότι κατά τούς δύο πρώτους αιώνες της βενετοκρατίας, τον 13ο και 14ο αιώνα, η Κρήτη ήταν κυρίως μια σιτοπαραγωγική περιοχή. Την ίδια αυτή περίοδο το κρητικό κρασί αρχίζει να κερδίζει έδαφος και ήδη από τον 15ο αιώνα παρατηρείται μεγάλη εξαγωγή κρασιών.

O ιταλός περιηγητής Buondelmonti αναφέρει για την Κρήτη στα 1415: «Τα πλοία φτάνουν εδώ άπ' όλα τα μέρη του κόσμου και φορτώνουν κάθε χρόνο το λιγότερο είκοσι χιλιάδες βαρέλια κρασί εξαιρετικής ποιότητας». Καταγράφει επίσης στην περιοχή του Χάνδακα (Ηρακλείου) «την εξαιρετική μαλβαζία».

Ήδη από τον 16ο αιώνα έχουμε στοιχεία ότι τα κρητικά κρασιά κατακτούν μεγάλες αγορές και εξάγονται σε Γερμανία, Γαλλία, Βοημία, Αγγλία, Πορτογαλία, Κωνσταντινούπολη, Μαύρη Θάλασσα, Αλεξάνδρεια.

Στα 1576 ο βενετός προβλεπτής της Κρήτης Foscarini αναφέρει σε έκθεση του ότι ή ετήσια εξαγωγή ήταν εξήντα χιλιάδες βαρέλια και ο Knolles στα 1603 γράφει ότι «η Κρήτη είναι τώρα πολύ φημισμένη σε μεγάλο μέρος του κόσμου για την καλή malmesey (μαλβαζία) που παράγεται εκεί και η οποία εξάγεται με μεγάλη αφθονία σε πολλές μακρινές χώρες».
Εξάλλου το γεγονός ότι ή μαλβαζία ήταν κρητικό κρασί, βεβαιώνεται και από την έκθεση του προβλεπτή Κρήτης Morosini, στα 1629, όπου αναφέρεται σαφέστατα ότι από την Κρήτη εξάγονται μεγάλες ποσότητες μοσχάτου και malvasia garbο , δηλαδή "εξαιρετικής μαλβαζίας".

Οι μαρτυρίες αυτές σε συνδυασμό με μια ανάλογη του περιηγητή Belon και άλλων έγκυρων ιστορικών πηγών αλλά και με το γεγονός ότι οι Πορτογάλοι στα 1421 μεταφύτεψαν στη Μαδέρα κλήματα μαλβαζίας που μετέφεραν από την Κρήτη, επιβεβαιώνουν ότι όχι μόνο η μαλβαζία ήταν κρασί κρητικό αλλά και ότι η λέξη μαλβαζία συνδέεται με το Μαλεβύζι. Πρόκειται δηλαδή για το παραγόμενο στην επαρχία Μαλεβυζίου κρασί.
Τη σύνδεση αυτή έχουν τεκμηριώσει κατά καιρούς έγκριτοι κρητολόγοι όπως οι Βασ. Ψιλάκης, Άγαθ. Ξηρουχάκης, Στέφ. Ξανθουδίδης, Θεοχ. Δετοράκης, Έμμ. Δετοράκης, Paul Faure.
Πιο πρόσφατα ο Στυλιανός Αλεξίου αναφέρει ότι, κατά τη βενετοκρατία, έξω από τα δυτικά οχυρά του Ηρακλείου, άρχιζαν αμπέλια πού εκτείνονταν σε όλη την περιοχή Μαλεβυζίου ως τους πρόποδες της Ίδης. Το γεγονός αναφέρεται καθαρά από το ποιητή Μαρίνο Τζάνε Μπουνιαλή, ο οποίος περιέγραψε λεπτομερώς τον Κρητικό Πόλεμο και διηγείται ότι στο διάστημα του αποκλεισμού του Ηρακλείου από τους Τούρκους έβγαιναν παιδιά από τις δυτικές πύλες των τειχών για να κόψουν σταφύλια. Όλη η περιοχή ήταν και είναι οινοπαραγωγός και επομένως, σύμφωνα πάντα με τον Στυλιανό Αλεξίου, "ήταν φυσικό να ονομασθεί το παραγόμενο κρασί από την ονομασία του τόπου…"