• "People have the power" να ξέρουν τα μυστικά του Δίσκου!
• 

• Previous
• Next

Ο Γκάρεθ Όουενς & τα μυστικά του Δίσκου της Φαιστού

Κάθε χρόνο στις 3 Ιουλίου θα τον βρεις να πίνει καφέ στο ίδιο μέρος, στο παλάτι του Ραδάμανθυ στη Φαιστό: είναι το προσωπικό του έθιμο ανήμερα της επετείου της ανεύρεσης του Δίσκου της Φαιστού. Και πώς να μην είναι άλλωστε όταν τα τελευταία χρόνια έχει αφιερώσει αμέτρητες ώρες έρευνας στην ανάγνωση του Δίσκου; Ο Γκάρεθ Όουενς μας μίλησε με πάθος για την έρευνα του, συνέδεσε τον Δίσκο της Φαιστού με την... Patti Smith (η ποιήτρια της πανκ δεν μπορεί παρά να έχει σχέση με το σημείο 2 του δίσκου, λέει, το «κεφάλι του πανκ») και μας έκανε ένα δώρο – αντίδοτο στην εθνική κατάθλιψη της κρίσης.

Cretazine Tips

• Αναλυτικά η έρευνα των Όουενς – Κόουλμαν καθώς και άλλα στοιχεία και πληροφορίες για τη μινωική Κρήτη, δημοσιεύματα κτλ υπάρχουν στην ιστοσελίδα «Δαιδαλικά» που φιλοξενεί το ΤΕΙ Κρήτης. 
• Ο δίσκος της Φαιστού ανακαλύφθηκε στο ανάκτορο της Φαιστού στις 3 Ιουλίου του 1908. Αποτελείται από 242 σημεία συνολικά (συμπεριλαμβανομένων των επαναλήψεων). Τα διαφορετικά σημεία είναι 45 και σχηματίζουν 61 λέξεις και στις δύο όψεις. Διαβάζεται από την περιφέρεια προς το κέντρο. 
• Οι δύο πλευρές έχουν διαφορετική διάταξη των «σημείων», αλλά όχι απαραίτητα διαφορετικό νόημα. 
• Χρονολογικά ο Δίσκος της Φαιστού όπως και ο Πέλεκυς του Αρκαλοχωρίου ανήκουν στον 17ο αιώνα π.Χ. 
• Λίγο μετά την σπουδαία ανακάλυψη του (ουσιαστικά απέδειξε ότι η Γραμμική Β’ ήταν γραφή της μυκηναϊκής ελληνικής γλώσσας) ο Μάικλ Βέντρις ο οποίος ήταν αρχιτέκτονας, σκοτώθηκε σε τροχαίο (1956). 
• Η σειρά ντοκιμαντέρ του National Geographic στην οποία πρωταγωνιστεί και ο Δίσκος της Φαιστού κι ο Γκάρεθ Όουενς είναι το "Ancient X-Files" 
• Μέσα σε ένα χρόνο η ιστοσελίδα «Δαιδαλικά» έχει περισσότερες από 60.000 επισκέψεις και σχεδόν 21.000 μοναδικούς επισκέπτες. Κάτι έχει να μας πει αυτό για το πόσο ενδιαφέρει το μυστήριο του Δίσκου της Φαιστού το ευρύ κοινό, κι όχι μόνο μια περιορισμένη επιστημονική κοινότητα. 

Όλα ξεκίνησαν το 2008 όταν ένας Αμερικανός ισχυρίστηκε σε ένα επιστημονικό συνέδριο ότι ο Δίσκος της Φαιστού δεν είναι γνήσιος, ούτε καν μινωικός. Αυτό τσίγκλησε τον Γκάρεθ που είχε ήδη αποδείξει με την διατριβή του ότι η μινωική γλώσσα ανήκει στην ινδοευρωπαϊκή οικογένεια. Με σύμμαχο του έναν καθηγητή στην Οξφόρδη, τον Τζον Κόουλμαν βάλθηκαν να αποδείξουν όχι μόνο την γνησιότητα του Δίσκου αλλά και να ξεκινήσουν την μεγαλεπήβολη προσπάθεια να τον “διαβάσουν”. Σήμερα οι δύο επιστήμονες λένε ότι μπορούν να “διαβάσουν” το 80% του Δίσκου χρησιμοποιώντας σαν εργαλείο τους την (μεταγενέστερη) Γραμμική Β’, την οποία αποκωδικοποίησε ο «ήρωας» τους, Μάικλ Βέντρις το 1952. Και κάπως έτσι ένας μεγάλος γρίφος της μινωικής Κρήτης, ένα από τα “X-files” της αρχαιότητας -σύμφωνα με το National Geographic- είναι πιο κοντά στη λύση του από ποτέ.
Ο Γκάρεθ Όουενς, Ουαλλός και Βρετανός (όχι Άγγλος!) που ζει στην Κρήτη εδώ και 25 χρόνια και τη νιώθει «σπίτι» του, μας υποδέχτηκε στο γραφείο του στο ΤΕΙ Κρήτης όπου είναι συντονιστής ERASMUS στο Γραφείο Διεθνών Σχέσεων και μας μίλησε με ενθουσιασμό – προσπαθώντας να εκλαϊκεύσει βέβαια την επιστήμη του προκειμένου να μας δώσει κατανοητές απαντήσεις, γιατί όλα μας ακούγονταν σαν «μινωικά ιερογλυφικά»!

Πόση πρόοδος έχει γίνει τα τελευταία χρόνια στην κατανόηση του Δίσκου της Φαιστού;

Δεν έχουν γίνει τεράστια άλματα, αλλά έχει γίνει μια πολύ συστηματική δουλειά. Με τον Τζον Κόουλμαν στην Οξφόρδη πλέον συμφωνούμε απολύτως στο 80% της ανάγνωσης του Δίσκου, «σχεδόν» συμφωνούμε στο 15% και δεν έχουμε καμία ιδέα για το υπόλοιπο 5% γιατί δεν μοιάζει με τίποτε άλλο, κανένα άλλο κείμενο που έχουμε στη διάθεση μας ώστε να βγάλουμε συμπεράσματα μέσω σύγκρισης.

Πρακτικά τι σημαίνει ότι μπορείτε να «διαβάσετε» το 95% του Δίσκου της Φαιστού;

Σημαίνει ότι μπορούμε να τον συλλαβίσουμε χρησιμοποιώντας τις φωνητικές αξίες της Γραμμικής Β’ η οποία αποκρυπτογραφήθηκε από τον Βέντρις το ’52. Ξέρουμε δηλαδή πώς διαβάζεται, πώς ακούγεται! Είναι όπως αν πάρεις στα χέρια σου μια τούρκικη εφημερίδα: μπορείς να διαβάσεις τι λέει, αλλά δεν καταλαβαίνεις παρά μόνο τις λέξεις που ξέρεις ήδη.

Πώς μπορείς λοιπόν να χρησιμοποιήσεις την αποκρυπτογράφηση μιας μεταγενέστερης γραφής (Γραμμική Β’) για να διαβάσεις τα προγενέστερα μινωικά ιερογλυφικά του Δίσκου Της Φαιστού;

Μέσω συγκριτικής γλωσσολογίας, η οποία ουσιαστικά έχει πολλά κοινά με την εξελικτική βιολογία – γι’αυτό πολλές φορές όταν «κολλάω» μιλάω με τα παιδιά στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Είναι σαν να ενώνεις τα κομμάτια ενός παζλ. Γενικά με τον Τζον (Κόουλμαν) σκεφτήκαμε ότι δεν πρέπει να θεωρήσουμε τον Δίσκο της Φαιστού σαν κάτι διαφορετικό, αφού ανήκε στον ίδιο πολιτισμό, τον μινωικό. Χρησιμοποιήσαμε την επιγραφική μεθοδολογία, συγκρίνοντας «παράλληλα κείμενα» και αποδίδοντας στα «σημεία»* που ήταν κοινά με την γραμμική Β’ την φωνητική αξία που είχαν σε αυτή τη γραφή. Για παράδειγμα το «κεφάλι του πανκ» όπως το αποκαλώ, αφού είναι ίδιο και στις δύο γραφές τότε έχει την ίδια φωνητική αξία.

Με λίγα λόγια προσπαθήσαμε να επεκτείνουμε τη δουλειά του Μάικλ Βέντρις που είναι ο ήρωας μας, ο Lionel Messi της γλωσσολογίας! 
(*ο Γκάρεθ αποκαλεί «σημεία» αυτά που λανθασμένα εμείς αποκαλέσαμε σύμβολα, τα διάφορα σχέδια δηλαδή πάνω στο δίσκο της Φαιστού. Μας διόρθωσε ευγενικά και εκπαιδευτικά: ένα «σύμβολο» μπορεί να έχει διαφορετική ερμηνεία για τον καθένα.) 

Πιστεύω ότι ο Δίσκος της Φαιστού είναι το ιερό κείμενο των Μινωιτών, κάτι σαν Μινωικό Ευαγγέλιο. Το σημαντικότερο είναι ότι είναι ένα κείμενο διαχρονικό, γιατί  περιέχει συναίσθημα. Και τελικά, πιστεύω μέσα στην καρδιά μου ότι η γλώσσα δεν έχει τόσο πολύ σημασία, σημασία έχει αυτό που αισθάνεσαι.

Για την ανάγνωση του Δίσκου κάνατε σύγκριση με άλλες μινωικές επιγραφές;

Συγκρίναμε με επιγραφές που βρέθηκαν στον Γιούχτα (τράπεζα προσφορών) και με επιγραφές που βρέθηκαν στο Αρκαλοχώρι (πέλεκυς). Τελικά καταφέραμε να συνδέσουμε τον Δίσκο της Φαιστού με τις άλλες μινωικές γραφές.  Βρήκαμε αυτό που λέμε «επιγραφική συνέχεια», βρήκαμε κοινές λέξεις και το σημαντικότερο: μία κοινή πρόταση ανάμεσα στον Δίσκο της Φαιστού και την επιγραφή του Γιούχτα.

Αυτή η κοινή πρόταση τι μας μαρτυρά;

Ότι με βεβαιότητα πλέον μπορούμε να πούμε ότι ο Δίσκος της Φαιστού είναι ένα θρησκευτικό κείμενο!

Οπότε κατά τη γνώμη σας, τι είναι ο Δίσκος της Φαιστού;

Πιστεύω ότι είναι το ιερό κείμενο των Μινωιτών, κάτι σαν Μινωικό Ευαγγέλιο. Σίγουρα το γεγονός ότι ο Δίσκος «ψήθηκε» αποδεικνύει ότι είχε μεγάλη αξία, ήθελαν να σωθεί. Και σε αντίθεση με τα κείμενα της Γραμμικής Β’ που ήταν κατά κύριο λόγο γραφειοκρατικά κείμενα (στο σημείο αυτό ο Γκάρεθ επισημαίνει τις βαθιές ρίζες της γραφειοκρατίας στο ελληνικό DNA!), οι μινωίτες χρησιμοποιούσαν την γραφή και για πιο προσωπικούς, συναισθηματικούς λόγους.
Το σημαντικότερο για μένα είναι ότι είναι ένα κείμενο διαχρονικό, γιατί  περιέχει συναίσθημα και αυτή είναι η ουσία του ανθρώπου που διαχρονικά δεν αλλάζει. Όσο κι αν ακούγεται παράξενο έχει πολλά κοινά σημεία με το “Because the Night” της αγαπημένης μου Patti Smith, της ποιήτριας της πανκ. Γιατί περιέχει αίσθημα. Και τελικά, πιστεύω μέσα στην καρδιά μου ότι η γλώσσα δεν έχει τόσο πολύ σημασία, σημασία έχει αυτό που αισθάνεσαι.

Πώς ήταν η εμπειρία του να γυρίσεις ένα ντοκιμαντέρ για το National Geographic;

Με βοήθησε πάρα πολύ. Το συνεργείο που αποτελούνταν από πέντε άτομα ήταν εδώ  για μία εβδομάδα, και ήταν μια πολύ εκπαιδευτική διαδικασία, ιδιαίτερα το γεγονός ότι έπρεπε να βρω έναν τρόπο να εξηγήσω με έναν εκλαϊκευμένο τρόπο τις λεπτομέρειες της επιστημονικής μας έρευνας.

Έχετε επιλέξει να δημοσιεύσετε την έρευνα σας όχι σε επιστημονικά περιοδικά και επιθεωρήσεις, αλλά ανοιχτά για το ευρύ κοινό, στην ιστοσελίδα σας. Γιατί αυτό, ειδικά αφού μιλάμε για μια τόσο σημαντική έρευνα;

Θέλω να έχει ελεύθερη πρόσβαση καθένας που ενδιαφέρεται και όχι η δημοσίευση να εξαρτάται από την κρίση του κάθε περιοδικού. Είναι θέμα δημοκρατίας και ελευθερίας του λόγου κι εξάλλου σκέφτομαι ότι το διαδίκτυο είναι η σύγχρονη «Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας». People have the power να κρίνουν μόνοι τους! Επίσης υπάρχει το πλεονέκτημα ότι στην ιστοσελίδα μπορούμε να  προσθέτουμε κάθε νέο στοιχείο που ανακαλύπτουμε χωρίς να περιμένουμε χάνοντας χρόνο. Ήδη έχουμε κάνει βελτιώσεις στη δουλειά μας. Τέλος, ήθελα αυτό να είναι το δώρο μου στην Ελλάδα, ένα αντίδοτο στην εθνική μας κατάθλιψη. Η Ελλάδα και ειδικά η Κρήτη μου έχει δώσει οικογένεια, υγεία, καριέρα και έρευνα. Δεν είναι λίγα. Είμαι ευγνώμων.

Γενικά είσαι αισιόδοξος εν μέσω «κρίσης»;  Ποιο πιστεύεις ότι είναι το σημαντικότερο πρόβλημα αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα;

Παραμένω αισιόδοξος γιατί πιστεύω στον άνθρωπο αν και δεν είμαι σίγουρος ότι η ηγεσία της Ελλάδας έχει θέληση για αλλαγές. Γενικά υπάρχει έλλειψη ηγεσίας στην χώρα μας και έλλειψη «καλού παραδείγματος» για την νεολαία. Πιστεύω στη νεολαία, αλλά περιμένουν από εμάς, τους ασπρομάλληδες, ηγεσία και παράδειγμα.