Τα Γραμματόσημα της Κρήτης
Δημοσιεύτηκε την 22-05-2014 / 06:39
Όπως είναι γνωστό, την Κρήτη κατείχε η Οθωμανική
Αυτοκρατορία από το έτος 1669 και κατά συνέπεια την έκδοση και
κυκλοφορία των πρώτων γραμματοσήμων της από το 1862 μέχρι το 1898 ήταν
φυσικό να είχαν αναλάβει τα τουρκικά ταχυδρομεία που λειτουργούσαν στο
νησί και να κυκλοφορούν σε αυτά οι διάφορες εκδόσεις και σειρές
γραμματοσήμων της Τουρκικής Ταχυδρομικής Υπηρεσίας κατά το εν λόγω
χρονικό διάστημα.
Τα γραμματόσημα αυτά θεωρούνται κρητικά εφόσον φέρουν σφραγίδες τουρκικών ταχυδρομείων Κρήτης.
Τα γραμματόσημα της δεύτερης
σειράς. Το 1904, λόγω εξάντλησης της πρώτης σειράς η Κρητική Πολιτεία
παράγγειλε και εκτύπωσε, πάλι στο Λονδίνο, νέα σειρά.
Μέχρι τη σύσταση του νέου κρητικού κράτους, της Κρητικής
Πολιτείας, και για μια σύντομη περίοδο (1898-1899) η Κρήτη διοικείται
από τις ξένες εγγυήτριες Μεγάλες Δυνάμεις (Γαλλία, Αγγλία, Ρωσία,
Ιταλία) και μετά το διορισμό του πρίγκιπα Γεωργίου της Ελλάδας ως υπάτου
Αρμοστή Κρήτης, άρχισαν να οργανώνονται οι θεσμοί και οι υπηρεσίες της
Κρητικής Πολιτείας, όπως ονομάστηκε το αυτόνομο κράτος της Κρήτης.
Με το διάταγμα της 17/4/1899 ο ύπατος Αρμοστής διόρισε
πέντε συμβούλους (υπουργούς). Το υπουργείο Συγκοινωνίας και Δημόσιας
Ασφάλειας είχε αρμοδιότητα για τη σύσταση ανωτέρας διεύθυνσης και για
την επίβλεψη των ταχυδρομείων και τηλέγραφων διορίστηκε σύμβουλος ο
Χουσεϊν Γενιτσαράκης.
Πρώτη σειρά
Στη συνέχεια, με τα ανάλογα διατάγματα, εγκυκλίους, κ.λπ.,
υλοποιείται η οργάνωση και λειτουργία της Ταχυδρομικής Υπηρεσίας της
Κρητικής Πολιτείας και την 1η Μαρτίου 1900 κυκλοφορεί η πρώτη σειρά των
κρητικών γραμματοσήμων. Με το διάταγμα της 18ης Δεκεμβρίου 1899 της
Κρητικής Πολιτείας αποφασίζεται και καθορίζεται η έκδοση των
γραμματοσήμων της πρώτης σειράς.
Οι παραστάσεις των γραμματοσήμων είναι παρμένες από την
κρητική μυθολογία και ιστορία, η έμπνευση δε και ο σχεδιασμός ανήκουν
στον νομισματολόγο Ι. Σβορώνο. Εκτυπώθηκαν με τη χαλκογραφική μέθοδο στο
εργοστάσιο Bradbury Wilkinson & Co Ι ΤΟ του Λονδίνου, στο ίδιο
εργοστάσιο κατασκευάστηκαν και όλες οι μετέπειτα σειρές γραμματοσήμων
της Κρητικής Πολιτείας, όπως και η πανομοιότυπος σειρά των χαρτοσήμων
στις ίδιες 9 κλάσεις, η οποία εκτυπώθηκε, προς διάκριση, σε κίτρινο
χρωματισμό.
Τα γραμματόσημα, όπως και οι άλλες σειρές, εκτυπώθηκαν σε
φύλλα των 100 τεμαχίων και με οδόντωση στους καθορισμένους διά του
σχετικού διατάγματος τύπους, χρωματισμούς, διαστάσεις κ.λπ.
Η πρώτη σειρά
γραμματοσήμων της Κρητικής Πολιτείας περιλαμβάνει τους παρακάτω
τύπους, όπως καθορίζονται στην εγκύκλιο της 18ης Δεκεμβρίου 1899:
1) 1 λεπτό, χρώματος καφέ σοκολατί
απεικονίζει τον Ερμή, αγγελιοφόρο των θεών, από αρχαίο δίδραχμο νόμισμα
της Κρητικής αρχαίας πόλης Σύβριτα, τα νομίσματα της οποίας ήταν
ονομαστά για την ωραιότητά τους. Στο νόμισμα αυτό παριστάνεται ο θεός
Ερμής να σκύβει για να δέσει το πέδιλο του δεξιού ποδιού, το οποίο
στηρίζει πάνω σε ένα βράχο. Πίσω στο κεφάλι κρέμεται ο πέτασος, ενώ το
κηρύκειο του το έχει αφήσει πάνω στο βράχο για να το πάρει μόλις θα
δέσει το πέδιλό του. Και συμπληρώνει ο Σβορώνος: «Είναι δυνατόν να
φαντασθεί κανείς ωραιότερο και προσφιλέστερο έμβλημα προκειμένου να
δηλωθεί η έννοια της διεθνούς ταχυδρομικής υπηρεσίας?».
2) 5 λεπτά, χρώματος πράσινου και
απεικονίζει την κεφαλή της θεάς Ηρας. Η παράσταση είναι αντιγραφή από
αργυρό δίδραχμο νόμισμα της Κνωσού, αρίστης πραξιτελείου τεχνοτροπίας,
και απεικονίζει την θεά Ηρα, σύζυγο του Δία, η οποία ελατρεύετο στην
Κνωσό.
3) 10 λεπτά, χρώματος κόκκινου και
απεικονίζει την προτομή του Γεωργίου, υπάτου Αρμοστή της Κρήτης.
Παράλληλα με τους νομισματικούς τύπους των γραμματοσήμων της παρούσης
σειράς οι Κρητικοί θέλησαν να τιμήσουν τον ευρισκόμενο επικεφαλής της
νεαράς πολιτείας, τον Πρίγκιπα Γεώργιο της Ελλάδας, ο οποίος αποτελούσε
και τον αρραβώνα μιας πιθανής ένωσης με τη μητέρα Ελλάδα.
4) 20 λεπτά, χρώματος πορτοκαλί που απεικονίζει την κεφαλή της θεάς Ηρας.
5) 25 λεπτά, χρώματος μπλε και απεικονίζει την προτομή του Γεωργίου, υπάτου Αρμοστή.
6) 50 λεπτά, χρώματος λιλά βαθύ που απεικονίζει τον Ερμή.
7) 1 δραχμή, χρώματος βιολέ ινδικό από
αντιγραφή ωραιότατου νομίσματος της αρχαίας Φαιστού, απεικονίζεται σε
αυτό ο μυθικός χάλκινος φτερωτός γίγαντας της κρητικής μυθολογίας
Τάλως. Ο Τάλως ήταν, κατά τη μυθολογία, φύλακας των νόμων του βασιλέα
Μίνωα, καταπληκτικά ταχύς και έκανε τον γύρο της Κρήτης τρεις φορές την
ημέρα για να την προστατεύσει από τους εχθρούς της.
8) 2 δραχμές, χρώματος καφέ που παριστάνει
τον βασιλιά Μίνωα στο θρόνο του, που συμβολίζει την ευνομία, τη
δικαιοσύνη και την ελευθερία.
9) 5 δραχμές χρώματος πράσινου και
μαύρου, ο τύπος αυτός είναι αντιγραφή του χαράκτη των γραμματοσήμων από
τα γνωστά αγγλικά νομίσματα (χρυσή λίρα), τα οποία παριστάνουν τον Αγιο
Γεώργιο έφιππο να φονεύει το δράκο. Η επιλογή αυτή των Κρητικών ήταν
πάρα πολύ σωστή καθώς μόλις είχαν απελευθερωθεί και ως ορθόδοξοι
Χριστιανοί τιμούσαν ιδιαιτέρως τους ήρωες εκείνους της χριστιανικής
τους πίστης, οι οποίοι διακρίθηκαν για την απελευθέρωση των
καταπιεζόμενων λαών.
Σύμφωνα με το διάταγμα της 18ης Δεκεμβρίου 1899, σε μια
ποσότητα των 5 μεγαλύτερων κλάσεων των γραμματοσήμων της πρώτης σειράς,
ταυτόχρονα με την εκτύπωση επισημάνθηκε στο Λονδίνο και η λέξη
«ΠΡΟΣΩΡΙΝΟΝ», η οποία τέθηκε οριζόντια με κόκκινο μελάνι και μικρά
κεφαλαία γράμματα στο κάτω μέρος της εικόνας.
Αργότερα, κατόπιν παραγγελίας της Κρητικής Πολιτείας,
έγινε σε άλλη ποσότητα των αυτών 5 κλάσεων με την ίδια επισήμανση αλλά
με μαύρο χρώμα. Οι παραπάνω επισημάνσεις επιβλήθηκαν από
νομισματικούς λόγους και ανάγκες.
Κατά την έναρξη της λειτουργίας της ταχυδρομικής
υπηρεσίας, την 1η Μαρτίου 1900 (13 Μαρτίου με το νέο ημερολόγιο),
κυκλοφόρησαν τα γραμματόσημα των μικρών κλάσεων 1, 5, 10, 20 λεπτών και
τα γραμματόσημα που έφεραν την κόκκινη επισήμανση «ΠΡΟΣΩΡΙΝΟΝ» δηλαδή
25, 50 λεπτών και 1, 2, 5 δραχμών. Παράλληλα πωλούνταν από τα
ταχυδρομικά γραφεία και από τις διάφορες οικονομικές υπηρεσίες σαν
χαρτόσημα τα αντίστοιχα μεγαλύτερων αξιών, χωρίς την επισήμανση στην
ονομαστική τους αξία.
Ο διευθυντής και το προσωπικό του ταχυδρομικού γραφείου
Ηρακλείου είχαν την έμπνευση να εκδώσουν ειδική αναμνηστική κάρτα για
την έναρξη της Κρητικής Ταχυδρομικής Υπηρεσίας. Στην κάρτα αυτή
ετέθησαν γραμματόσημα μικρών αξιών και σε σπάνιες περιπτώσεις μεγάλων
αξιών και σφραγίσθηκαν με το ταχυδρομικό σήμαντρο του εν λόγω
γραφείου και με ημερομηνία 1 Μαρτίου 1900. Το ίδιο έτος αποφασίστηκε η
παραγγελία στο Λονδίνο, νέας ποσότητας γραμματοσήμων των 1,20 και 50
λεπτών της πρώτης σειράς προς κάλυψη ταχυδρομικών αναγκών αλλά με
διαφορετικούς χρωματισμούς, πορτοκαλί και θαλασσί αντίστοιχα, ενώ για
το 1 λεπτό λαδοκίτρινο. Επίσης, εξαιτίας της εξάντλησης των 5 λεπτών
λόγω της χρήσης σε ευχετήρια, ειδοποιητήρια, κ.λπ. εντός πόλεως,
μετετράπησαν σε 5 λεπτά τα 20 λεπτά (χρώματος πορτοκαλί) από ανατύπωση.
Λόγω εξαντλήσεως των γραμματοσήμων της πρώτης σειράς του
1900, η Κρητική Πολιτεία παρήγγειλε και εκτύπωσε το 1904 στο εργοστάσιο
Bradbury WiIkinson & CO Ltd του Λονδίνου νέα σειρά γραμματοσήμων.
Η σειρά κυκλοφόρησε το 1905 και αποτελείται από 9 αξίες:
1) 2 λεπτά χρώματος βιολέ με παράσταση από
μινωική σφραγίδα της Κνωσσού, η οποία παριστάνει τη θεά ’ρτεμη να
τοξεύει μεταξύ δύο λιονταριών.
2) 5 λεπτά χρώματος πράσινου με παράσταση από δίδραχμο νόμισμα της Γόρτυνας να παριστάνει την Βριτομάρτη καθισμένη σε πλάτανο.
3) 1 Ο λεπτά χρώματος κόκκινου με παράσταση την προτομή του Γεωργίου, υπάτου Αρμοστή.
4) 20 λεπτά χρώματος μπλε - πρασίνου από δίδραχμο νόμισμα της Κυδωνίας, να θηλάζει ο Δίας ως βρέφος από μια σκύλα.
5) 25 λεπτά χρώματος θαλασσί με παράσταση
από δίδραχμο νόμισμα της Ιτάνου (Σητείας) να παριστάνει τον Ποσειδώνα
σε μορφή Τρίτωνα να κρατά την τρίαινα και να ανακατεύει τη θάλασσα.
6) 50 λεπτά χρώματος καφέ, με παράσταση
από νόμισμα της Κνωσού να παριστάνει το κεφάλι της Αριάδνης εντός
μαιανδροφόρου κύκλου (λαβύρινθο).
7) 1 δραχμή με χρώμα καρμινόχρωμα και
καφέ, με παράσταση από δίδραχμο νόμισμα της Γόρτυνας να παριστάνει την
αρπαγή της Ευρώπης από το Δία μεταμορφωμένο σε ταύρο από την Φοινίκη
στην Κρήτη.
8) 3 δραχμές χρώματος πορτοκαλί και μαύρου να παριστάνει τα ερείπια του ανακτόρου της Κνωσού.
9) 5 δραχμές χρώματος λαδί και μαύρου, το
καλλιτεχνικό αυτό γραμματόσημο παριστάνει την ιστορική μονή του
Αρκαδίου, διάσημη από την ιστορία των Κρητικών επαναστάσεων και την
ανατίναξή της το 1866 από τους Τούρκους.
Κατόπιν ειδικής παραγγελίας της κρητικής κυβερνήσεως,
εκτυπώθηκαν αναμνηστικές καρτέλες με τα ίδια στοιχεία των
γραμματοσήμων της νέας σειράς στους ίδιους χρωματισμούς και στο ίδιο
τυπογραφείο του Λονδίνου. Αυτές περιλάμβαναν ολόκληρη τη σειρά σε ένα
ωραιότατο πλαίσιο, με επεξηγήσεις στο κάθε γραμματόσημο σε Ελληνική και
Γαλλική γλώσσα.
Οι καρτέλες αυτές προσφέρθηκαν ως δώρο στους εκπροσώπους
των Μεγάλων Δυνάμεων, στο περιβάλλον του Αρμοστή, στους βουλευτές και
υπουργούς εντός και εκτός Κρήτης. Εστάλησαν επίσης σε εφημερίδες,
περιοδικά κ.λπ. προς διαφήμιση της νέας σειράς.
Της Θερίσου
Χειροποίητη Έκδοση Επαναστατών Θερίσου. Κυκλοφόρησε την 1η Σεπτεμβρίου 1905
Τα γραμματόσημα της Θερίσου αποτελούν μια ξεχωριστή
κατηγορία των κρητικών γραμματοσήμων που κυκλοφόρησαν σε τοπικό
επίπεδο (Νομός Χανίων) και για μικρό χρονικό διάστημα. Ο ύπατος
Αρμοστής και οι περί αυτόν Κρητικοί ήλθαν σε ρήξη με τον Ελευθέριο
Βενιζέλο και με τους περί αυτόν καλούμενους Ενωτικούς, οι οποίοι ήταν
υπέρ της άμεσης ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα. Εξαιτίας αυτής της
κατάστασης εξερράγη το κίνημα του Θερίσου. Η ονομασία είναι από το
ομώνυμο χωριό που ήταν η έδρα της επανάστασης. Η έκδοση των
γραμματοσήμων αποφασίστηκε από την Επαναστατική Συνέλευση που έγινε στο
Θέρισο με επικεφαλής τον Ελευθέριο Βενιζέλο στις 14.3.1905. Σκοπός της
Επαναστατικής Συνέλευσης ήταν η άμεση ένωση τηςΚρήτης με την Ελλάδα.
Με σχετικό ψήφισμα της Συνέλευσης έγινε σύσταση και ειδικού ταχυδρομείου στους χώρους που ήλεγχαν οι επαναστάτες.
Με τη σύσταση του ταχυδρομείου αποφασίστηκε και η
κυκλοφορία της πρώτης χειροποίητης έκδοσης γραμματοσήμων. Στην αρχή
σχεδιάστηκαν 3 αξίες που είχαν τον χάρτη της Κρήτης, τελικά όμως δεν
εγκρίθηκαν και κατά συνέπεια δεν κυκλοφόρησαν. Αμέσως μετά ο χάρτης της
Κρήτης αντικαταστάθηκε με τη Νίκη του Παιωνίου και κυκλοφόρησαν 5
κλάσεις γραμματοσήμων.
Η επανάσταση συνεχιζόταν και τα αποθέματα των
γραμματοσήμων της πρώτης σειράς άρχιζαν να εξαντλούνται Για την
προβολή και ενίσχυση του αγώνα αποφασίστηκε η έκδοση δευτέρας σειράς
γραμματοσήμων, η οποία κυκλοφόρησε την 5η Οκτωβρίου 1905. Τα
γραμματόσημα τυπώθηκαν στο λιθογραφείο Grundmann & StangeI στην
Αθήνα και μεγάλο μέρος των γραμματοσήμων που εκδόθηκαν δεν
χρησιμοποιήθηκε, γιατί η επανάσταση επικράτησε σε μικρό χρονικό
διάστημα.
Τα γραμματόσημα των κλάσεων 5, 10, 20 και 50 λεπτών
έφεραν παράσταση της Κρήτης δούλης, οι δε κλάσεις μίας και 2 δραχμών
την προσωπογραφία του βασιλιά των Ελλήνων, Γεωργιου Α'.
Το 1906, με την αποχώρηση του πρίγκιπα Γεωργίου από την
Κρήτη, διορίστηκε ύπατος Αρμοστής σε αυτή ο Αλέξανδρος Ζαΐμης, ο οποίος
ανέλαβε τα καθήκοντά του στις 18 Σεπτεμβρίου 1906.
Με διάταγμα του νέου Αρμοστή αποφασίστηκε η έκδοση 3 νέων αναμνηστικών γραμματοσήμων:
1) 10 λεπτά, χρώματος καρμινόχρωμου με παράσταση τον Ερμή του Πραξιτέλη.
2) 25 λεπτά, χρώματος μπλε και μαύρου με παράσταση τον Αλέξανδρο Ζαΐμη.
3) 1 δραχμή, χρώματος πράσινου και μαύρου
με παράσταση της αποβίβασης του πρίγκιπα Γεωργίου στη Σούδα και της
υποδοχής του από τους ναυάρχους των 4 Μεγάλων Δυνάμεων την 9η
Δεκεμβρίου 1898.
Κατά τον μήνα Σεπτέμβριο του 1908, το Κρητικό ενωτικό
Ζήτημα έλαβε ευνοϊκή τροπή. Με το κήρυγμα της Ένωσης 24 Σεπτεμβρίου
1908 η Κρήτη ουσιαστικά ενώθηκε με την Ελλάδα. Η Κρήτη έπαψε να
κυβερνάται από Αρμοστή και απέκτησε κυβέρνηση που η εκλογή της έγινε
από τον κρητικό λαό.
Η κρητική κυβέρνηση, με το διάταγμα 4/26.9.1908 που
δημοσιεύθηκε στο παράρτημα της εφημερίδας της Κυβέρνησης (όπως
μετονομάστηκε η επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας), καθορίζει
ότι τα γραμματόσημα θα φέρουν ως επισήμανση τη λέξη ΕΛΛΑΣ.
Είναι γνωστό ότι ο θεσμός των ταχυδρομικών ταμιευτηρίων
καθιερώθηκε για πρώτη φορά στην Κρητική Πολιτεία. Ο σχετικός νόμος 265
της 10ης Δεκεμβρίου 1900 ορίζει ότι σε ειδικά δελτία που μοίραζαν
δωρεάν τα κρητικά ταχυδρομεία επικολλούνταν στα ανάλογα τετραγωνίδια,
γραμματόσημα των 5 ή 10 λεπτών μέχρι να συμπληρωθεί το ποσό της 1
δραχμής. Τα δελτία αυτά, συμπληρωμένα, σφραγίζονταν με ειδική σφραγίδα
και μεταφέρονταν στο βιβλιάριο καταθέσεων του μικροαποταμιευτή.
Τα Ελληνικά Ταχυδρομεία εξέδωσαν τη 1η Δεκεμβρίου 1913
αναμνηστικό γραμματόσημο των 25 λεπτών για την Ένωση της Κρήτης με την
Ελλάδα με παράσταση την έπαρση της ελληνικής σημαίας στον κόλπο της
Σούδας (1.5.1913). Η εκτύπωση έγινε στο γνωστό τυπογραφείο του Λονδίνου
Bradbury WiIkinson & Co Ltd.
Βιβλιογραφία: Σπ. Μαρκεζίνη - Ιστορία της Ελλάδας
Ν. Ζερβογιάννη - Τα γραμματόσημα της Κρήτης.
Ορ. Βλαστού - Κατάλογος Γραμματοσημων
Φιλοτελικός Ερμής Ε.π.Ε. - Κατάλογος Γραμματοσήμων
Κείμενο του Ανδρέα Μητάκη
Προέδρου της Φιλοτελικής Εταιρείας Ηρακλείου
cretainfo.net