"Ζυμένια" κρητικά ή Μακαρόνια "σκιουφιχτά"

• Αναμονή: 2 ώρες
• Μαγείρεμα: 15 λεπτά
• Μερίδες: 6
• Δυσκολία: δύσκολο

Υλικά

• αλεύρι: 500 γρ. σταρένιο και αρκετό επιπλέον για το πλάσιμο και το στέγνωμα
• νερό: 1 ποτήρι
• ρακή: 3 κουταλιές της σούπας
• στακοβούτυρο: 1 φλιτζάνι (κρητικό προϊόν)
• λεμόνι: 3-4 σταγόνες
• αλάτι
• μυζήθρα ξερή ή "τυρί του βοσκού" τριμμένο

Εκτέλεση

1. Ζυμώνετε το αλεύρι με το νερό, τη ρακή, το αλάτι και το λεμόνι μέχρι να γίνει μια μαλακή ζύμη που πλάθεται και ξεκολλάει από τα χέρια σας. Αφήνετε τη ζύμη για 1 ώρα να «ξεκουραστεί» και μετά φτιάχνετε τα «ζυμένια» ως εξής: Πλάθετε ένα κορδόνι σε πάχος 6-7 χιλιοστών και κόβετε κομματάκια από το κορδόνι μήκους 3 περίπου εκατοστών.
2. Βυθίζετε τα δάκτυλά σας μέσα στη ζύμη και τρίβοντάς τα πάνω στο τραπέζι φτιάχνετε κοντόχοντρα ζυμαρικά κουφωτά στη μέση. Απλώνετε τα μακαρόνια πάνω σε αλεύρι και τα αφήνετε να στεγνώσουν καλά, περίπου για 1 ώρα.
3. Πριν τα βράσετε, τα κοσκινίζετε για να φύγει το αλεύρι που περισσεύει. Βράζετε αρκετό νερό με αλάτι σε μεγάλη κατσαρόλα, ρίχνετε μέσα τα ζυμαρικά  και τα βράζετε για 15’ περίπου (ή περισσότερο αν είναι πιο χοντρά).
4. Τα βγάζετε με τρυπητή κουτάλα σε πιατέλα, τα περιχύνετε με καυτό στακοβούτυρο και τα πασπαλίζετε με τριμμένο τυρί. Τρώγονται ζεστά.

Η ερωτική επιστολή Κρητικιάς και η ξεκαρδιστική απάντηση του αγαπητικού της

Τον καιρό τον παλιό οι επιστολές ήταν το πιο διαδεδομένο μέσο κρυφής επικοινωνίας μεταξύ ερωτευμένων ζευγαριών.

Και ενώ όλοι έχουμε στο μυαλό μας το πόσο ρομαντική θα ήταν αυτού του είδους η επικοινωνία, το ραβασάκι μιας Κρητικιάς με το ψευδώνυμο "Το πανέμορφο αγριολούλουδο" στον αγαπητικό της και η απάντηση εκείνου με το ψευδώνυμο "Ο μελαχροινός Πρίγκηπας", μας προσγειώνει απότομα και μας κάνει αν μη τι άλλο να γελάσουμε.

Όχι τόσο η επιστολή της Κρητικιάς όσο με την... κορυφαία απάντηση του Κρητικού αγαπητικού της.

Απολαύστε τις δυο ερωτικές επιστολές που είχε δημοσιεύσει ο Γ. Σταματάκης στο "Κρητικό Πανόραμα"

Και η απάντηση του αγαπητικού... (ετοιμαστείτε να λυθείτε στο γέλιο)

ΑΓΙΟΣ ΜΗΝΑΣ!

Share on google_plusone_shareShare on facebook262

Αγιος Μηνάς

Αεροφωτογραφία με τον Αγιο Μηνά (Νο 1), τον καθεδρικό ναό του Ηρακλείου,
τον παλιότερο "μικρό" Αγιο Μηνά (Νο 2) και την Αγία Αικατερίνη (Νο 3)
Ο Αγιος Μηνάς είναι ο προστάτης άγιος (πολιούχος) του Ηρακλείου και η μνήμη του γιορτάζεται στις 11 Νοεμβρίου, μέρα αργίας στο Ηράκλειο. Για να φτάσετε στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μηνά από την Πλατεία Κορνάρου, θα προχωρήσετε στην Οδό Βικέλα και στη συνέχεια στην οδό Αγίου Μηνά. Η απόσταση είναι 5-10 λεπτά το πολύ.
Μπροστά από τον ναό του Αγίου Μηνά υπάρχει μια μεγάλη πλακόστρωτη πλατεία. Δεξιά είναι το κτίριο της Αρχιεπισκοπής Κρήτης, ενώ αριστερά βρίσκεται η πρώτη (μικρή) εκκλησία του Αγίου Μηνά. Η πρώτη εκκλησία του Αγίου Μηνά, ο μικρός Αγιος Μηνάς όπως λένε οι ντόπιοι σήμερα, χτίστηκε το 1735 και στέγασε για πρώτη φορά μετά την τουρκική κατάκτηση, την άστεγη μέχρι τότε μητρόπολη της Κρήτης.
Δίπλα στον Αγιο Μηνά βρίσκεται επίσης η Αγία Αικατερίνη και η πλατεία της Αγίας Αικατερίνης.

Ο Αγιος Μηνάς προστάτης του Ηρακλείου

Ο Άγιος Μηνάς γεννήθηκε στην Αίγυπτο στα μέσα περίπου του 3ου αιώνα μ.Χ. από γονείς ειδωλολάτρες, αλλά έγινε χριστιανός από την εφηβική του ηλικία. Οταν ενηλικιώθηκε αποφάσισε να κάνει καριέρα στον Ρωμαϊκό στρατό και υπηρέτησε σαν αξιωματικός στο Ρωμαϊκό ιππικό στην Μικρά Ασία.
Το 303 μ.Χ. ξεκίνησε διωγμός των Χριστιανών από τον Διοκλητιανό και τον Μαξιμιανό, που κράτησε μέχρι το 311 μ.Χ. Οι Ρωμαίοι στρατιώτες διατάχθηκαν να συλλαμβάνουν και να βασανίζουν τους χριστιανούς προκειμένου να τους κάνουν να απαρνηθούν την πίστη τους.
Ο Άγιος Μηνάς, πιστός στην πίστη του, παραιτήθηκε από τον Ρωμαϊκό στρατό και ασκήτεψε στα βουνά. Σε ηλικία πενήντα περίπου ετών, θείο όραμα του αποκάλυψε ότι είχε φτάσει η ώρα να μαρτυρήσει. Εγκατέλειψε την προστασία του βουνού και κατέβηκε στην πόλη, όπου μπροστά στους ειδωλολάτρες δήλωσε ότι είναι Χριστιανός.
Συνελήφθη, οδηγήθηκε στη φυλακή και βασανίστηκε φρικτά.  Τον μαστίγωσαν, τον έγδαραν και τον έσυραν γυμνό σε δρόμο με κοφτερές πέτρες.  Παρά το φρικτό μαρτύριο του, ο άγιος δεν δέχτηκε να αρνηθεί την πίστη του και στο τέλος αποκεφαλίστηκε.

Ο Αγιος Μηνάς καθιερώθηκε πολιούχος του Ηρακλείου την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Η διαφορετική θρησκεία Κρητικών και Τούρκων υπήρξε κύρια αιτία βιαιοπραγιών από τους μουσουλμάνους εναντίων των χριστιανών. Η παράδοση μας λέει ότι το Πάσχα του 1826 ενώ οι χριστιανοί ήταν μαζεμένοι στο ναό και παρακολουθούσαν τη λειτουργία της Ανάστασης, όχλος μουσουλμάνων προετοίμαζε σφαγή εναντίον τους, η οποία αποφεύχθηκε με την επέμβαση ενός ηλικιωμένου αξιωματικού καβαλάρη. Ο καβαλάρης αυτός έμοιαζε με το πρωτοπαλίκαρο των Τούρκων, τον Αγιάν Αγά, που τους ηρέμησε και τους απέτρεψε από τη σφαγή των χριστιανών. Την επέμβαση αυτή του μυστηριώδη καβαλάρη, οι χριστιανοί την απέδωσαν σε θαύμα του Αγίου Μηνά, πιστεύοντας ότι ήταν αυτός που παρουσιάστηκε στους Τούρκους και όχι ο Αγιάν Αγάς. Ομως, ακόμη κι αν οι Τούρκοι είχαν δίκιο και δεν ήταν ο Άγιος Μηνάς ο έφιππος αξιωματικός, ήταν θαύμα ο Τούρκος διώκτης των χριστιανών (Αγιάν Αγάς) να λειτουργήσει σαν προστάτης τους την τελευταία στιγμή.
Από τότε ο Αγιος Μηνάς απεικονίζεται έφιππος ως Ρωμαίος στρατηγός και τιμάται ως προστάτης της πόλης του Ηρακλείου. Αναφέρει ο Γεώργιος Συλλαμιανάκης, στο βιβλίο του "Αγιος Μηνάς" το 1939, πως όχι μόνο οι Χριστιανοί θεωρούσαν προστάτη της πόλης τον Αγιο Μηνά αλλά και οι Τούρκοι, οι οποίοι αντίκριζαν τον Αγιο με φόβο και σεβασμό.

Για τη σχέση του Ηρακλείου με τον προστάτη άγιο του έγραψε και ο Καζαντζάκης:
"... Ολάκερη η πολιτεία ήταν ένα φρούριο, η κάθε ψυχή ήταν κι αυτή ένα φρούριο αιώνια πολιορκούμενο κι είχε καπετάνιο ένα Αγιο, τον "Αγιο Μηνά, τον προστάτη του Μεγάλου Κάστρου. Ενας Αγιος που δεν έμενε μόνο στο εικόνισμά του, κατέβαινε κάθε νύχτα, έβγαινε περιπολία. Σφαλνούσε τις πόρτες, όσες είχαν ξεχάσει οι Χριστιανοί ανοιχτές, σφύριζε στους νυχτοπαρωρίτες να γυρίσουν πια στα σπίτια τους, στέκουνταν απόξω από τις πόρτες κι αφουκράζονταν ευχαριστημένος όταν άκουγε τραγούδι...
....Κι όταν οι Τούρκοι ακόνιζαν τα μαχαίρια τους κι ετοιμάζουνταν να ριχτούν στους Χριστιανούς, πετιόταν ο Αϊ-Μηνάς πάλι από το κόνισμά του να διαφεντέψει τους Καστρινούς...
....Δεν ήταν μονάχα άγιος ο Αϊ-Μηνάς, ήταν ο καπετάνιος τους, καπετάν Μηνά τον έλεγαν και του πήγαιναν κρυφά τ' άρματά τους να τα βλογήσει...".

Θαύματα του αγίου αναφέρονται και σε πιο πρόσφατες εποχές, όπως το ότι ο Αγιος Μηνάς προστάτευσε το ναό του από τον σφοδρό βομβαρδισμό του Ηρακλείου στις 23 Μαίου 1941. Σήμερα έξω από το ναό εκτίθεται η βόμβα που έπεσε στο ναό αλλά δεν εξερράγη.

Αγιος Μηνάς, ο καθεδρικός ναός

Ο επιβλητικός ναός του Αγίου Μηνά, ένας από τους μεγαλύτερους στην Ελλάδα, θεμελιώθηκε στις 25 Μαρτίου 1862 ως εκδήλωση ευγνωμοσύνης των Ηρακλειωτών για την προστασία που πρόσφερε ο Αγιος στην πόλη. Η θέση στην οποία χτίστηκε, λέγεται ότι υποδείχθηκε από έναν καλόγερο, στον οποίο παρουσιάστηκε ο Άγιος Μηνάς σε όραμα.
Αρχιτέκτονας του ναού ήταν ο ηπειρώτης Αθανάσιος Μούσης, ο οποίος είχε αναλάβει επίσης τον Αγιο Τίτο και τους στρατώνες στην Πλατεία Ελευθερίας, το κτίριο που στεγάζει σήμερα την Νομαρχία Ηρακλείου και τα Δικαστήρια.
Η ανοικοδόμησή του ναού σταμάτησε στη διάρκεια της επανάστασης του 1866 και συνεχίστηκε το 1883. Η προσπάθεια για την ανέγερση του ναού σε τόσο δύσκολους καιρούς υποστηρίχτηκε από όλους τους Ηρακλειώτες με ενθουσιασμό.
Αναφέρεται στην εφημερίδα "Ηράκλειο" της εποχής εκείνης, ότι στο λιμάνι του Ηρακλείου έφτασε ιστιοφόρο που μετέφερε οικοδομικά υλικά για το κτίσιμο του ναού. Ωστόσο η επιτροπή που είχε αναλάβει την ανέγερση του ναού, δεν είχε τα χρήματα για να πληρώσει εργάτες να μεταφέρουν τα υλικά από το καράβι στον τόπο της οικοδομής. Το γεγονός αυτό πληροφορήθηκαν οι μαθητές του Ηρακλείου, που με ενθουσιασμό προσφέρθηκαν να ξεφορτώσουν το καράβι και να μεταφέρουν τα υλικά. Στήθηκε έτσι μια ανθρώπινη αλυσίδα από το λιμάνι μέχρι τον Αγιο Μηνά, που με τραγούδια ολοκλήρωσε την κοπιαστική εργασία.
Τα εγκαίνια του ναού έγιναν με μεγαλοπρέπεια το 1895 επί μητροπολίτη Τιμόθεου Καστρινογιαννάκη. Αν και η Κρήτη βρίσκονταν ακόμα υπό τουρκική κατοχή, οι γιορτές για τα εγκαίνια του Αγίου Μηνά κράτησαν 3 μέρες και ολόκληρο το Ηράκλειο είχε γίνει αγνώριστο από τους στολισμούς και τον λαμπρό φωτισμό.
"Σπίτια, σοκάκια και τσαρσά τώρα μορφίσαν όλα,
τώρα που ξετελεύτηκε Αη Μηνάς στη χώρα.
Σαββάτ' αργά και Κυριακή η νύχτα ήτο μέρα απού τα φώτα που 'φτανε και ρίκταν στον αέρα.
Λάμπες, φανάρια και κεριά, χρωματιστά κανδήλια όλη η χώρα ήφεγγε σαν να 'τον μέρα ίδια".

Γιατί το Μηνάς είναι σπάνιο όνομα στο Ηράκλειο

Το όνομα Μηνάς είναι σπάνιο στο Ηράκλειο, και αυτό ακούγεται περίεργο για μια πόλη που έχει τον Αγιο Μηνά σαν προστάτη της. Η αιτία βρίσκεται σε μια παλιά ιστορία, που ελάχιστοι θυμούνται πια.
Τον καιρό του τούρκικου ζυγού ήταν συνηθισμένο να αφήνουν τα νόθα παιδιά στα σκαλιά της εκκλησίας του Αγίου Μηνά. Η εκκλησία φρόντιζε τα παιδιά αυτά, και στα αγόρια έδινε το όνομα Μηνάς, μια και βρέθηκαν μπροστά στην εκκλησία του αγίου. Ετσι για πολλά χρόνια, το όνομα Μηνάς στο Ηράκλειο δήλωνε ότι αυτός που το έφερε ήταν νόθος, οπότε όλοι απέφευγαν να δώσουν στο παιδί τους το όνομα αυτό.

Νοέμβριος: Ο μήνας τ’ Αη Γιωργιού του Μεθυστή

• Νοέμβριος 3, 2015

Του Δημήτρη Χ. Σάββα

Δεν ξέρω αν υπάρχει άλλος μήνας με τόσα πολλά ονόματα, όπως είναι ο μήνας που διάγουμε, ο Νοέμβρης.

Πολλά βέβαια τα παίρνει από τους Αγίους του όπως:

Αη Γιώργης από την εορτή του Αγίου Γεωργίου του επονομαζόμενου Σποριάρη ή Μεθυστή τον οποίο σήμερα γιορτάζουμε, Αϊ-Ταξιάρχης, Αϊ-Στράτηγος ή Αρχαγγελιάτης από τη γιορτή των Ταξιαρχών, Φιλιππιάτης από τον Αϊ Φίλιππο και Αντριάς από τη γιορτή του Αγίου Αντρέα. Βέβαια και οι γεωργικές εργασίες επηρέασαν την ονομασία του, αφού αυτή την εποχή είναι αρκετές. Έτσι τον συναντάμε στη λαϊκή ονομασία ως Σποριά, Σποριάτη, Σπαρτή, Σπαρτάρη και Μεσοσπορίτη. Επίσης άλλοι τον λένε Κρασομηνά αφού πολλοί ανοίγουν τα κρασιά τους αυτό τον καιρό.

Ακόμη ονομάζεται Νειαστής από το ρήμα νειάζω που σημαίνει οργώνω, Βροχάρης και Παχνιστής. Αυτή την περίοδο παρατηρούνται κάποια σημάδια στον ουρανό τα οποία βοηθούν τους ανθρώπους της υπαίθρου, τους ξωμάχους κυρίως γεωργούς και κτηνοτρόφους. Τα παλιότερα χρόνια αυτό ίσχυε περισσότερο αφού σήμερα έχουμε αστικοποιηθεί. Πιο συγκεκριμένα έχουμε τον αστερισμό της Πλειάδας, της Πούλιας όπως λέει ο λαός μας. Η Πούλια ανατέλλει τέλη Μαΐου και γίνεται ορατή πριν από την ανατολή του ηλίου.

Η δύση της όμως γίνεται μέσα Νοεμβρίου, λόγο προτού ανατείλλει ο ήλιος. Στην πρώτη περίπτωση σηματοδοτείται η αρχή του καλοκαιριού και στη δεύτερη η αρχή του χειμώνα. Θα επανέλθω όμως στον τίτλο του σημερινού μας πονήματος που αναφέρεται στον τιμώμενο Άγιο που τον γιορτάζουμε διπλά. Τον Απρίλη τιμάμε το μαρτύριό του και σήμερα την ανακομιδή των λειψάνων του, ως Μεθυστή. Μη φανταστούμε βέβαια πως η Εκκλησία του έδωσε αυτή την προσωνυμία επειδή τα έπινε ή ήταν κατά την γλώσσα των οπαδών του Βάκχου και του Διονύσου κρασοπατέρας Άγιος. Απλά αυτή τη μέρα συνηθίζουν αρκετοί να ανοίγουν τα βαρέλια τους και να δοκιμάζουν το κρασί της νέας παραγωγής τους. Παλιότερα υπήρχαν πολλοί κρασοπαραγωγοί, δεν υπήρχε σπίτι που να μην έβγαζε κρασί, κυρίως στα χωριά. Πάντα υπήρχε ειδικός χώρος που έβαζαν τα βαράλια με το κρασί.

Από αυτή λοιπόν την συνήθεια ο σημερινός εορταζόμενος Άγιος επεκράτησε να λέγεται Μεθυστής, αλλά και από την κατάσταση που βρισκόντουσαν όσοι τιμούσαν την γιορτή του Αγίου. Και ήταν επόμενο αφού γύριζαν όλο το χωριό σπίτι-σπίτι και αφού έπρεπε όλα να δοκιμασθούν. Έστω και ένα ποτηράκι να έπιναν από το καθένα βαρέλι σίγουρα το βράδυ τα πόδια τους δεν τους κρατούσαν. Τον πρώτο τότε λόγο τον είχαν οι γυναίκες τους που πήγαιναν να τους μαζέψουν όπως μάζευαν κάποτε οι τραυματιοφορείς τους πληγωμένους και τους κάθε λογής τραυματισμένους από το πεδίο της μάχης. Είχαμε βέβαια και περιπτώσεις που και οι γυναίκες τιμούσαν τον εορτάζοντα Άγιο με το παραπάνω, πίνοντας κι αυτές για να πάει καλά η χρονιά.

Σήμερα βέβαια το γραφικό έθιμο καθώς και άλλα πολλά του παλιού καιρού έχουν ατονίσει γιατί «άλλοι παπάδες ήρθανε κι άλλα χαρτιά βαστούνε» κι άλλα «ευαγγέλια» διαβάζουνε, ξενόγλωσσα κι ακαταλαβίστικα, και οι άνθρωποι του τόπου μάς όπου γεννήθηκε ο Διόνυσος κι ευλογήθηκε η άμπελος από τον Χριστό και ο οίνος στον Εν Κανα γάμο, ευθυμούνε και μεθούνε όχι με τον αγνό χυμό της αμπέλου αλλά με ξενόφερτα ποτά, γουίσκια, τεκίλες, βότκες, και άλλα σκληρά παρασκευάσματα. Όχι μόνο στις πόλεις αλλά και στα χωριά μας που παράγουν κρασί.

Πόσες φορές σε τραπέζια και σε παρέες αρκετοί δεν καταδέχονται να πιουν κρασί και αναζητούν μπύρα αλλά κυρίως ουίσκι. Θέμα συνήθειας; Ορέξεως;

Νεοπλουτισμού και επίδειξης; Ίσως λίγο απ’ όλα.

Αντοίστοιχη καθολική γιορτή είναι η 11η Νοεμβρίου, οπότε η Καθολική Εκκλησία γιορτάζει την εορτή του Αγίου Μαρτίνου.

Την ημέρα αυτή συνήθιζαν τα μεσαιωνικά χρόνια οι Δυτικοί μέσα σε ξέφρενο πανηγύρι, να ανοίγουν τα βαρέλια και να δοκιμάζουν το νέο κρασί. Η συνήθεια να ανοίγονται τα βαρέλια με το καλύτερο κρασί τη συγκεκριμένη ημερομηνία, αν δεν έλκει την καταγωγή της από τις βακχικές γιορτές, είχε όμως πολλές ομοιότητες με τις γιορτές αυτές της αρχαιότητας.

Και στη Βενετία η ημέρα αυτή, όπως ήταν φυσικό, γιορταζόταν με ανάλογα γλέντια, στη διάρκεια των οποίων οι κάτοικοι της πόλης άνοιγαν τα βαρέλια για να δοκιμάσουν το νέο κρασί. Θορυβώδεις παρέες περιφέρονταν τη νύχτα του Αγίου Μαρτίνου στους δρόμους, τραγουδώντας και σταματώντας κάθε τόσο κάτω από τα παράθυρα των σπιτιών για να ζητήσουν φαγητό και κρασί.

Με την κατάκτηση της Κρήτης στις αρχές του 13ου αιώνα, οι Βενετοί, χωρίς να καταργήσουν τις γιορτές των τοπικών Αγίων, τις οποίες ενέταξαν στο βενετικό εορτολόγιο, μετέφεραν στο νησί τις γιορτές αρκετών καθολικών Αγίων, αλλά και τον εορτασμό σημαντικών επετείων της βενετικής ιστορίας. Ανάμεσα στις γιορτές που μετέφεραν ήταν κι εκείνη Αγίου Μαρτίνου.

Η Κρήτη την περίοδο της βενετοκρατίας ήταν μεγάλη παραγωγός κρασιού.

Το περιζήτητο κρητικό προϊόν εξαγόταν σε όλα τα γνωστά εμπορικά κέντρα της εποχής και έφθανε ως τη Φλάνδρα, την Πορτογαλία, την Αγγλία ακόμη και την Πολωνία. Η διακίνησή του σε τόσο μακρινές αποστάσεις προϋπέθετε την κατασκευή βαρελιών για την ασφαλή μεταφορά του. Η αυξημένη ζήτηση βαρελιών οδήγησε πολλούς από τους κατοίκους του Χάνδακα να στραφούν στην τέχνη του βαρελοποιού. Αποτέλεσμα; Στα τέλη του 15ου αιώνα στη βενετοκρατούμενη Κρήτη ιδρύθηκε η συντεχνία των βαρελοποιών.

Σε συμβολαιογραφικά έγγραφα της περιόδου καταγράφονται πλήθος παραγγελιών βαρελιών. Πελάτες των βαρελοποιών ήταν έμποροι, ιδιώτες, αλλά και μοναστήρια, ενώ όρος απαράβατος σε κάθε «παραγγελία βαρελιών ήταν η στεγανότητά τους. Οι βαρελοποιοί, κατά κανόνα, όφειλαν να ολοκληρώνουν τις παραγγελίες μέχρι τον Σεπτέμβριο ή, το πολύ, τον Οκτώβριο, την περίοδο δηλαδή του τρύγου. Σε μερικές συμβολαιογραφικές πράξεις ορίζεται ως προθεσμία η γιορτή της Αγίας Πελαγίας, στις 8 Οκτωβρίου. Ο Σεπτέμβριος και ο Οκτώβριος επίσης ήταν η περίοδος λήξης των συμβάσεων εργασίας που συνάπτονταν ανάμεσα στους βαρελοποιούς και στους βοηθούς τους.

Ας καλωσορίσουμε το νέο μήνα και ας ευχηθούμε σ’ όλους υγεία, χαρά κι ευτυχία. Ένας μήνας με πολλές γιορτές, με πολλά ήθη και έθιμα, με πολλές παραδόσεις που ο σύγχρονος πολιτισμός ολοένα και μας απομακρύνει, μας αποξενώνει απ’ όλα αυτά. Καιρός είναι ν’ αναθεωρήσουμε μερικές απόψεις μας, προβάλλοντας κάποια αντίσταση. Έχουμε χρέος...

Γιατί οι Κρητικοί φοράνε μαύρο πουκάμισο – Από την Κρήτη της βράκας στην Κρήτη των παντελονιών

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ ποια είναι η σημασία του σαρικιού, για ποιο λόγο φορούν οι Κρητικοί μαύρο πουκάμισο, τι επιρροές δέχτηκε η παραδοσιακή Κρητική φορεσιά ώσπου να πάρει την μορφή που γνωρίζουμε σήμερα. Νομοθεσίες ενδυμασίας, επιρροές από τους διάφορους λαούς που κατοίκησαν στην Κρήτη και βεντέτες έδωσαν την τελική πινελιά στο σχέδιο της Κρητικής ενδυμασίας που γνωρίζουμε.

Η εξέλιξη της Κρητικής ενδυμασία στην πάροδο του χρόνου

Οι επιρροές από την δύση

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην ιστορία και εξέλιξη της κρητικής φορεσιάς παρουσιάζουν οι νομοθεσίες των Ενετών (και των Τούρκων, που θα συναντήσουμε παρακάτω), σύμφωνα με τις οποίες απαγόρευαν στις Κρητικές να φορούν πολυτελείς ενδυμασίες και να στολίζουν τα μαλλιά τους με διάφορους πολύτιμους λίθους.
Από τον στόχαστρο των Ενετών δεν ξέφυγαν ούτε οι άντρες, στους οποίους απαγορεύτηκε να ράβουν βελούδινα ρούχα και η διακόσμηση με χρυσά κεντήματα. Μάλιστα, για να μην αφήσουν περιθώρια ανυπακοής, το 1394 αυξάνουν τους δασμούς των εισαγόμενων υφασμάτων στην Κρήτη.
Μέχρι τότε οι ευκατάστατοι κάτοικοι του νησιού επηρεασμένοι από την βυζαντινή πολυτέλεια είχαν υιοθετήσει ρούχα μεγαλοπρεπέστατα, που όσο περισσότερα στολίδια είχαν σε τόσο μεγαλύτερη κοινωνική τάξη ανήκαν. Η βυζαντινή ενδυμασία φορέθηκε μετά την απελευθέρωση των Κρητών από τους Σαρακηνούς, το 961.
Με την άφιξη των Ενετών και τις απαγορεύσεις τους, η ενδυμασία των Κρητών επηρεάζεται από την δύση. Οι Κρητικές επιλέγουν φορέματα cotehardie, δηλαδή ένα φόρεμα μονοκόμματο, εφαρμοστό στο στήθος και στους γοφούς, για να τονίζει τις θηλυκές καμπύλες, μανίκια μέχρι τον αγκώνα και τετράγωνο άνοιγμα στο λαιμό. Αξιοσημείωτο της ενδυμασίας της εποχής είναι τα ψηλά τσόκαρα που ονομαζόταν calcagnetti και που για να τα περπατήσουν οι κυρίες θα έπρεπε να υποβαστάζονται από δύο υπηρέτριες. Οι άντρες ξεκινούν να φορούν κοντά ρούχα που φτάνουν περίπου μέχρι το γόνατο.

Cotehardie

Calcagnetti

Αλγερινός πειρατής

Η προέλευση της βράκας

Πιθανολογείται ότι οι Κρήτες υιοθέτησαν ένα είδος βράκας από τους Αλγερινούς πειρατές. Οι Κρητικοί δούλευαν ως ναυτικοί στα Ενετικά πλοία και για να παραπλανούν τους Αλγερινούς που λίμαζαν ολόκληρη την Μεσόγειο φορούσαν βράκα. Όταν εγκατέλειπαν τα καράβια συνέχιζαν να φορούν αυτήν την ενδυμασία, λόγω της κακής οικονομικής τους κατάστασης.

Οι Οθωμανοί καθορίζουν την παραδοσιακή Κρητική φορεσιά

Οι αλλαγές δεν σταματούν εδώ, καθώς το 1669 η Κρήτη καταλαμβάνεται από την Οθωμανική αυτοκρατορία και γίνεται δέκτης και άλλων νομοθετικών ρυθμίσεων που αφορούν την ενδυμασία των κατοίκων του νησιού. Οι Οθωμανοί επιτρέπουν την εισαγωγή υφασμάτων από τις μουσουλμανικές περιοχές κι έτσι οι Κρητικοί έχουν να επιλέξουν ανάμεσα σε μεταξωτά, ταφτάδες, δέρμα κ.ά.
Η ενδυμασία των Κρητικών αρχίζει πλέον να θυμίζει τις παραδοσιακές φορεσιές που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα. Οι γυναίκες φορούν φαρδιές φούστες, φαρδιές ζώνες, μεταξωτό συνήθως πουκάμισο, μαντήλι και ζιπόνι, δηλαδή το χρυσοκέντητο γιλέκο. Από την άλλη οι άνδρες καθιερώνουν την βράκα, το λευκό συνήθως πουκάμισο, τη ζώνη με το μαντήλι, το φέσι που αργότερα έγινε σαρίκι, το γιλέκο, το καπότο (είδος παλτού) και τα στιβάνια.
Οι νομοθέτες ξανάρχονται να δώσουν εντολές στον Κρητικό λαό, επηρεάζοντας τα χρώματα που επικράτησαν στην Κρητική παραδοσιακή φορεσιά. Ο Κιαμίλ Αχμέτ Πασάς, διοικητής του Χάνδακα, απαγορεύει τα κόκκινα και λευκά σαρίκια, επιβάλει βράκες μπλε ή μαύρου χρώματος και τα κόκκινα παπούτσια. Μέχρι τότε τα στιβάνια των Κρητών ήταν μαύρου, κόκκινου αλλά και άσπρου χρώματος. Άσπρα στιβάνια συνέχισαν να φορούν οι ανυπότακτοι Κρήτες ως ένδειξη αντίστασης.

Μάλιστα, τα άσπρα στιβάνια είχαν περάσει στην συνείδηση του κόσμου ως αντίσταση τόσο που αποτελούσε χαρακτηριστικό των καπετάνιων της εποχής. Μάλιστα, ο Νίκος Καζαντζάκης, στο βιβλίο του «Καπετάν Μιχάλης» γράφει: «ακούγαμε τους γέρους νά μιλούν γιά σφαγές, παλικαριές και πολέμους, γιά λευτεριά κι Έλλάδα, και καμαρώναμε, νά κατεβαίνουν άπό τά βουνά, μέ τις φουφοϋλες βράκες τους, μέ τ’ άσπρα στιβάνια τους, μέ το μαυρομάνικο παραχωμένο στη ζώνη, οι γέροι καπεταναίοι, σαν άγαθά θεριά, και νά κυκλοφορούν στα στενά σοκάκια του Μεγάλου Κάστρου», ενώ παρακάτω παρομοιάζει τον θεό με γέρο κρητικό πολεμιστή, που φορά και εκείνος τα ρούχα της εποχής «φορούσε κι αυτός φουφούλα βράκα, κρατούσε κι αυτός μα­χαίρι κι έφερνε γύρα το Κάστρο».

Η σημασία της Κρητικής ενδυμασίας

Το γνωστό πλεκτό κεφαλοκάλυμμα του Κρητικού, το σαρίκι έκανε την εμφάνιση του στο δεύτερο τέταρτο του 20ου αιώνα. Το σαρίκι με τα κρόσια σαν δάκρυα φανέρωνε την θλίψη των Κρητικών για τα πολλά χρόνια της Τουρκοκρατίας, καθώς και για το ολοκαύτωμα της μονής Αρκαδίου.
Αναπόσπαστο κομμάτι της Κρητικής ενδυμασίας ήταν το μαχαίρι. Το μαχαίρι που κοσμούσε την γυναικεία φορεσιά φανέρωνε γυναίκα αρραβωνιασμένη ή παντρεμένη. Το μαχαίρι ήταν δώρο του συζύγου και αποτελούσε μικρογραφία ανδρικού μαχαιριού. Από την άλλη, το μαχαίρι των ανδρών, που βρισκόταν πάντα ζωσμένο στην ζώνη της φορεσιάς τους, φανέρωνε την κοινωνική τους θέση και την οικονομική τους κατάσταση.
Όσον αφορά την σταδιακή αντικατάσταση του λευκού πουκαμίσου με μαύρο, η ιστορία ξεκινάει από τα Σφακιά, στα τέλη του 17ου αιώνα, όταν ακόμα οι κατάρα των βεντετών κάλυπτε σαν μαύρο σύννεφο την περιοχή και ολόκληρο το νησί. Μαύρο πουκάμισο φορούσαν οι συγγενείς του νεκρού για να δείξουν την θλίψη τους αλλά ταυτόχρονα, με αυτόν τον τρόπο φανέρωναν την «υπόσχεση» τους για εκδίκηση. Όταν πραγματοποιούσαν την «υποχρέωση» τους τότε έβγαζαν και το μαύρο πουκάμισο. Ωστόσο, το μαύρο πουκάμισο καθιερώθηκε ως καθημερινή ενδυμασία των Κρητών το 1936, όταν πέθανε ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

Οι διαφοροποιήσεις…

Σαφέστατα, στην πάροδο όλων αυτών των χρόνων και των ενδυματολογικών αλλαγών, οι φορεσιές των Κρητικών διέφεραν ανάλογα με την τοποθεσία όπου κατοικούσαν και την κοινωνική τους τάξη. Τα ρούχα στην ύπαιθρο ήταν πάντα απλά και φθηνά.
Τον διαχωρισμό της ενδυμασίας της γυναίκας της υπαίθρου και της γυναίκας της πόλης περιγράφει εξαιρετικά ο Ιωάννης Κονδυλάκης στο βιβλίο του «Ο Πατούχας». Ο Κονδυλάκης παρουσιάζει με γλαφυρό τρόπο τις αλλαγές μιας κοπέλας που μετοίκησε στην πόλη, καθώς και την εντύπωση που προκάλεσε στους κατοίκους του χωριού της, οι οποίοι με την επιστροφή της στο χωριό φαίνεται να λένε «είντα να λέμε κεμείς πως ζούμε στον κόσμο και κάνομε! Να την ακούσετε να σας εδηγάτε τση χώρας τα καλά και τ’ αρχοντιές και να στουπίρη ο νους σας!». Συνεχίζει περιγράφοντας τα ρούχα που φορούσε η κοπέλα, επηρεασμένη από της ενδυματολογικές συνήθειες της πόλης, «αλλ’ όσο θαυμάσια δεν διηγείτο η ίδια τα διηγούντο οι στολισμοί, με τους οποίους ήλθε από την πόλιν, η μεταξωτή γάζα η αστροποίκιλτη, που περιέβαλλε την ξανθήν της κόμη, ο χρυσός σταυρός… το χρυσοποίκιλτον κοντόχι ή κοντογούνι, το οποίον, ανοικτόν εκ των έμπροσθεν, άφηνε να μαντεύωνται υπό το αραχνούφαντον προστήθιον με τους φαρμπαλάδες, και αι περικνημίδες και τα υποδήματα με τα υψηλά τακούνια».

Ζιπόνι

Ωστόσο, οι παραδοσιακές γυναικείες κρητικές φορεσιές που επικράτησαν αφορούν τα γιορτινά ρούχα και χωρίζονταν σε τρεις βασικούς τύπους, τη φορεσιά με ζιπόνι και φουστάνι, τη Σάρτζα και τη Κούδα, οι οποίες χωρίζονται και πάλι ανάλογα με τον τόπο όπου φοριούνται. Οι πιο διαδεδομένες σήμερα είναι η Σφακιανή και η Ανωγειανή φορεσιά. Από την άλλη η ανδρική φορεσιά είναι κοινή για όλη την Κρήτη και χωρίζεται και αυτή σε καθημερινή και σχολινή ενδυμασία. Τα ρούχα των ανδρών έραβαν ειδικοί τεχνίτες που ονομάζονταν τερζήδες.

Από τις μακριές φούστες και τις βράκες στα κοντά φορέματα και τα παντελόνια

Οι γυναίκες της Κρήτης συνέχισαν να φορούν τις παραδοσιακές τους φορεσιές ως το 1920 έκτοτε διάφοροι λόγοι συνετέλεσαν στην αλλαγή των ενδυματολογικών συνηθειών τους. Η βιομηχανική επανάσταση και οι μετανάστες που επέστρεφαν στον τόπο καταγωγής του συνετέλεσαν για την ριζική αλλαγή.
Παραλλαγή από: originalcrete.com

ΑΡΧΑΝΕΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

Οι Αρχάνες Ηρακλείου σε 34 παλιές φωτογραφίες

Ο Κωστής Γριβάκης ξεκίνησε ένα group της ιστορικής κωμόπολης στο Facebook για να μαζέψει φωτογραφίες της καθημερινότητάς της. Να το αποτέλεσμα!

«Οι φίλοι μου οι Ερακλειώτες με πήγανε να δω τις Αρχάνες και τις κληματαριές τους. Είναι ένα θέαμα που πουθενά αλλού δεν μπορείς να το δης (…). Εκεί είναι οι πραγματικοί ναοί του Διόνυσου. (…) Μπορείτε να περπατάτε ώρες κάτω απ” τον αδιάσπαστο θόλο των αμπελόφυλλων, και να μη σας βρίσκει ο ήλιος του θέρους, και από παντού να κρεμάζουν γιρλάντες τα βλαστάρια, και από παντού να κρέμουνται τα Αρχανιώτικα σταφύλια».
(Απόσπασμα από τα «Ταξιδιωτικά» του Στρατή Μυριβήλη.)

1944. H μαγειρική γινόταν έξω από το σπίτι όπως και τα μαγειρικά σκεύη φυλάγονταν στην οροφή της παράγκας. Δύσκολες εποχές.

Φωτογραφία από τη δεκαετία του ’40

Ο Κωστής Γριβάκης εξηγεί πώς ξεκίνησαν όλα:
Με αυτή τη μικρή παράγραφο-προτροπή ξεκίνησα την ομάδα Αρχάνες-Αrchanes.
«Η σελίδα αυτή ανήκει σε όλους όσους γεννήθηκαν, μεγάλωσαν, έζησαν σαν μόνιμοι κάτοικοι ή περιστασιακοί, εργάστηκαν, παντρεύτηκαν η απλά αγάπησαν σ” αυτόν τον ιστορικό τόπο. Ανοίξτε λοιπόν τα συρτάρια, τα παλιά άλμπουμ με τις φωτογραφίες, ρωτήστε τις γιαγιάδες, τους παππούδες σας για ιστορίες, για οτιδήποτε μπορεί να συμπληρώσει το παζλ των Αρχανών και θα προσπαθήσουμε μαζί να το λύσουμε… και αν δε λυθεί δε χάλασε και ο κόσμος!»
Σκοπός μου ήταν οι δημότες (και όχι μόνο) της κωμόπολης των Αρχανών δείτε που είναι οι Αρχάνες Ηρακλείου  να αγαπήσουν ξανά από την αρχή τον τόπο τους για όλους τους σωστούς λόγους. Η ανταπόκριση ξεπέρασε κάθε προσδοκία μου, αναρτήθηκαν περισσότερες από 1500 φωτογραφίες (ως τώρα) που μέσα τους κρύβουν όλη την ιστορία του τόπου. Για πρώτη φορά το facebook μού φάνηκε χρήσιμο. Η μέρα μας γέμισε με συγκινητικά σχόλια για τις παραδόσεις, τις φιλίες, το ντύσιμο, την εργασία, τη συμπεριφορά των προγόνων μας αλλά και την δικιά μας, που όλοι μα όλοι τα είχαμε ξεχάσει.
Σαν project λοιπόν είναι άκρως επιτυχημένο και εγώ λίγο πιο περήφανος για την καταγωγή μου, αλλά και γιατί κατάφερα σε μια τόσο δύσκολη εποχή να κάνω τόσους πολλούς ανθρώπους χαρούμενους με ένα τόσο απλό πράγμα, όπως είναι ένα φωτογραφικό άλμπουμ, έστω και αν αυτό είναι ηλεκτρονικό.

Η μεταφορά του σταυρού στο όρος Γιούχτας (φωτογραφία από την Ελένη Καλοχριστιανάκη)

Η τοποθέτηση του σταυρού στην κορυφή του όρους Γιούχτας (φωτογραφία από την Ελένη Καλοχριστιανάκη)

14 Νοεμβρίου 1964. Οι πρώτες ανασκαφές στην Τουρκογειτονιά

1949. Ένα μικρό ενθύμιο

Δεκαετία του 80. Η περιφορά του Επιτάφιου

Δεκαετία του 60

1978. Η Βίκυ Μοσχολιού σε αποκριάτικο χορό στις Αρχάνες

Η συλλογή της σταφίδας

Δεκαετία του 80

Δεκαετία του 50. Σχολική εκδρομή

Δεκαετία του 80. Αρχανιώτης τεχνίτης του σιδήρου

Το παλιό ξενοδοχείο ΔΙΑΣ στις Αρχάνες. (Φωτογραφία από τον Μένο Μαρκοδημητράκη)

Δεκαετία του 70. Μαθητές και ποδοσφαιριστές

Τα Φημισμένα αμπέλια των Αρχανών την δεκαετία του 90

Περίπου το 1897

Δεκαετεία του 50

Δεκαετεία του 40

Σχολική εκδρομή

Δεκαετία του 70

Η κυρία Ευσεβία

1935

1952. Βόλτα με κάθε είδους όχημα…

Δεκαετία του 80

Από τα γυρίσματα αμερικάνικης ταινίας με θέμα τον κρητικό γάμο. Δεκαετία του 60

Δεκαετία του 60

Δεκαετία του 50

60 χρόνια ΚΚΕ

Η πιο χαριτωμένη σχολική φωτογραφία που τραβήχτηκε ποτέ

Δεκαετία του 50

Αρχές του 20ου αιώνα

1956

Το παλιό παντοπωλείο την δεκαετεα του 50 και ξανά η ίδια φωτογραφία την δεκαετία του 90

«Μιαν άλλη μέρα πήγαμε οι τρεις φίλοι εκδρομή σ’ένα αρχοντοχώρι, ξακουστό για τ’αμπέλια τον, δυο ώρες μακριά από το Κάστρο. Ήταν απλωμένο στα πόδια του ιερού βουνού, του Γιούχτα, όπου είχε θαφτεί, λεν, ο πατέρας των θεών και των ανθρώπων, ο Δίας…»
(Νίκου Καζαντζάκη, Αναφορά στον Γκρέκο, 30.11.1924.)
Πηγή: lifo.gr