Το κίνημα των Μουρνιών (1833)

Ο Μεχμέτ Αλής και τα όργανα του φόρτωσαν στις πλάτες του Κρητικού λαού τις μεγάλες δαπάνες για την εκτέλεση δημόσιων έργων.

Βαρύτατοι φόροι επιβλήθηκαν σε Τουρκοκρητικούς και σε Έλληνες της Κρήτης από το τέλος του έτους 1831. Η είσπραξη των φόρων αυτών γινόταν με πρωτοφανή αγριότητα. Η βαριά φορολογία και ο τρόπος είσπραξης της δυσαρέστησε τους Τουρκοκρητικούς γιατί δεν ήταν συνηθισμένοι να πληρώνουν φόρους και ακόμη γιατί το ύψος της φορολογίας ήταν πολύ μεγάλο.

Τους Έλληνες κατοίκους Κρήτης, όχι μόνο τους δυσαρέστησε, αλλά τους έφερε σε απόγνωση. Στα δέκα χρόνια της επανάστασης του '21, τα πάντα στην Κρήτη είχαν ρημάξει. Με δυσκολία γινόταν η συντήρηση στη ζωή σε άτομα και σε οικογένειες.

Οι παραπάνω αιτίες ανάγκασαν τους προύχοντες των Ελλήνων της πόλης και της υπαίθρου του νομού Χανίων να καλέσουν το λαό, Έλληνες και Τούρκους, σε άοπλη ειρηνική συγκέντρωση στο χωριό Μουρνιές Κυδωνίας, τοποθεσία που απέχει από την πόλη Χανίων μόλις τέσσερα χιλιόμετρα. Σκοπός της συγκέντρωσης ήταν να γίνει διαμαρτυρία στις τρεις μεγάλες δυνάμεις, που κουβάλησαν τον Μεχμέτ Αλή στην Κρήτη, για τη δυσβάστακτη φορολογία και τον απάνθρωπο τρόπο της είσπραξης της και να ζητηθεί από τις τρεις αυτές δυνάμεις προστασία.

Η συνάθροιση πραγματοποιήθηκε. Δυο χιλιάδες περίπου Έλληνες του νομού Χανίων και λίγοι Τουρκοκρητικοί προσήλθαν.

Οι συναθροισθέντες συνέταξαν αναφορά με χρονολογία 20 Σεπτεμβρίου 1833, όπου με λεπτομέρειες περιέγραφαν την αφόρητη κατάσταση του λαού της Κρήτης εξαιτίας των δυσβάστακτων φόρων και της βάρβαρης και απάνθρωπης συμπεριφοράς των οργάνων της αιγυπτιακής διοίκησης.

Στη συνέχεια η συνέλευση εξουσιοδότησε τους Αντώνη Κυριακάκη και Παναγιώτη Μυγιάκη να μεταβούν στην Κωνσταντινούπολη, να παραδώσουν την αναφορά στους πρεσβευτές της Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας και ν' αναπτύξουν προφορικά τα αιτήματα του κρητικού λαού.

Όλα πραγματοποιήθηκαν ειρηνικά και με τάξη, χωρίς να ενοχληθεί κανείς από τον γενικό διοικητή της Κρήτης Μουσταφά Πασά που, με όργανα του, παρακολουθούσε τις πράξεις των συναθροισθέντων.

Τα γεγονότα παρακολουθούσε και ο Άγγλος πρόξενος Χανίων.

Όταν ο Άγγλος πρόξενος πληροφορήθηκε την αποστολή επιτροπής στην Κωνσταντινούπολη και το περιεχόμενο της αναφοράς, ενέργησε χωρίς καθυστέρηση: ειδοποίησε τον Άγγλο ναύαρχο της μοίρας του αγγλικού στόλου που ναυλοχούσε στη Σούδα να μεταβεί στο χωριό Μουρνιές μαζί με τους ναυάρχους Γαλλίας και Ρωσίας. (Μοίρα του πολεμικού στόλου των χωρών αυτών ναυλοχούσε στη Σούδα).

Όταν όλοι οι παραπάνω — Άγγλος πρόξενος Χανίων και οι ναύαρχοι Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας — πήγαν στις Μουρνιές, κάλεσαν τους εκπροσώπους των συναθροισθέντων και τους ρώτησαν ποια είναι τα αιτήματα τους. Οι αντιπρόσωποι απάντησαν πως η αιγυπτιακή διοίκηση είναι απάνθρωπη και αβάσταχτη· πως ο κρητικός λαός επιθυμεί την αυτοδιοίκηση του με την προστασία των τριών μεγάλων δυνάμεων.

Όταν ο Άγγλος πρόξενος άκουσε τα παραπάνω αιτήματα, είπε: «Τρία κεφάλια σ' ένα καπέλο δεν χωρούν». Εννοούσε απροσχημάτιστα πως οι Κρητικοί έπρεπε να ζητήσουν την προστασία μόνο της Αγγλίας.

Οι αντιπρόσωποι των συναθροισθέντων, όταν πληροφορήθηκαν τι ακριβώς είπε ο Άγγλος πρόξενος και τι εννοούσε, αρνήθηκαν κατηγορηματικά να ζητήσουν προστασία μόνο από την Αγγλία. Η συμπεριφορά τους αυτή εξόργισε τον πρόξενο και τον ναύαρχο της Αγγλίας.

Χωρίς να χάσουν καιρό, πρόξενος και ναύαρχος παρουσιάστηκαν στον γενικό διοικητή Μουσταφά Πασά, που ήταν τυφλό και αφοσιωμένο όργανο της αγγλικής πολιτικής, και του σύστησαν φορτικότατα να μεταχειριστεί τους συναθροισθέντες στο χωριό Μουρνιές ως κακοποιούς και επαναστάτες!

Ο Μουσταφά Πασάς, αφού έλαβε τη συγκατάθεση των εκπροσώπων της Αγγλίας στην Κρήτη, με πολυάριθμες ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις πεζικού και ιππικού, συνέλαβε 122 προκρίτους από τους συναθροισθέντες στο χωριό Μουρνιές.

Από τους 122 συλληφθέντες ξεχώρισε 41 που αμέσως φούρκισε στα κλαδιά των ελαιόδεντρων γύρω από το μοναστήρι του Αγίου Ελευθερίου του χωριού Μουρνιών Κυδωνιάς στις 25 Σεπτεμβρίου 1833.

Τους υπόλοιπους 81 φούρκισε και κρέμασε τα πτώματα τους, σε απόσταση το ένα από το άλλο, σ' όλο το μήκος του δημόσιου δρόμου από τη Σούδα μέχρι του Ασκύφου Σφακιών.

Εκτός από τους 122 προκρίτους που είχαν πάει στο χωριό Μουρνιές, με δόλο κατάφερε να συλλάβει τους εξής οχτώ προκρίτους των Σφακιών: Ανδρέα Μωράκη, Βαρδή Βαρδινογιάννη ή Πασαραμαντή, Γιώργη Βυζαστακάκη, Κανδυλοξηρούχη, Κουσκουμβεκάκη, Μιχάλη Τσόντο, Βαρδή Κυριακουλάκη και Σήφη Δασκαλάκη.

Ο Ανδρέας Μωράκης ήταν ηλικίας εκατόν εφτά χρόνων. Ήταν συναγωνιστής του Δασκαλογιάννη στην επανάσταση του 1770, θαλασσομάχος συναγωνιστής του Λάμπρου Κατσώνη, πεντακοσίαρχος στη δεκάχρονη επανάσταση του 1821. Τον αετό αυτόν των Λευκών Ορέων της Κρήτης ο Μουσταφά Πασάς με δόλο κατάφερε να συλλάβει, γιατί τον βρήκε χωρίς «φτερά» και χωρίς «νύχια». Τον βρήκε και τον έπιασε με δόλο στα 107 του χρόνια. Τον κρέμασε σ' έναν πλάτανο στο χωριό Ασκύφου της επαρχίας Σφακιών μαζί με τους παραπάνω εφτά προκρίτους και αγωνιστές της επανάστασης του '21.

Από τους Τούρκους που υποστήριξαν τη διαμαρτυρία και έλαβαν μέρος στη συνάθροιση, άλλους καταδίκασε σε φυλάκιση και άλλους εξόρισε στη Γραμβούσα.

Ο Μεχμέτ Αλής σκοπό είχε να κυριαρχήσει μόνιμα στην Κρήτη, πράγμα εντελώς αντίθετο στους σκοπούς και στις επιδιώξεις της Αγγλίας. Για τον λόγο αυτόν, όταν ο Μεχμέτ Αλής κήρυξε πόλεμο εναντίον του σουλτάνου και ηττήθηκε (1840), η Αγγλία βρήκε συμφέρουσα την επαναφορά της τουρκικής κυριαρχίας στην Κρήτη.

Η Αγγλία ενισχύθηκε στην παραπάνω απόφαση από το γεγονός πως, αμέσως μετά την έναρξη πολεμικών επιχειρήσεων μεταξύ Αιγύπτου και Τουρκίας, ο Κρητικός λαός, χωρίς καθυστέρηση, ξεσηκώθηκε και διεκδίκησε τη λευτεριά του και την ένωση της Κρήτης με το ελεύθερο ελληνικό κράτος.

Η Αγγλία αγρυπνούσε. Ενέργησε ταχύτατα για την αποτυχία της επανάστασης του Κρητικού λαού. Ο πρωθυπουργός της Αγγλίας Πάλμερστον έστειλε στον βασιλιά της Ελλάδας Όθωνα το εξής τελεσίγραφο: Να μην υποστηρίξει η Ελλάδα την επανάσταση του κρητικού λαού γιατί, διαφορετικά, θα έστελνε (η Αγγλία) στον Πειραιά μια αγγλική φρεγάτα να παραλάβει τον Όθωνα και να τον μεταφέρει απ' εκεί που τον πήρε και τον έφερε στην Ελλάδα!

Παράλληλα με το ωμότατο αυτό τελεσίγραφο, για να δείξει η Αγγλία, όχι μόνο στην Ελλάδα μα και στις κυβερνήσεις όλων των ευρωπαϊκών κρατών, πως απροκάλυπτα υποστηρίζει την ακεραιότητα της Τουρκίας, ο πρεσβευτής της Αγγλίας στην Κωνσταντινούπολη κρέμασε στο στήθος του σουλτάνου το μεγαλύτερο αγγλικό παράσημο¹⁷.

Στις 13 Ιουλίου 1841 υπογράφτηκε πρωτόκολλο στο Λονδίνο, σύμφωνα με το οποίο η Τουρκία χορήγησε κληρονομική ηγεμονία στον Μεχμέτ Αλή στην Αίγυπτο και ο Μεχμέτ Αλής, σε αντάλλαγμα, μετεβίβασε την κυριαρχία και διοίκηση της Κρήτης στον σουλτάνο.

Στις 27 Νοεμβρίου 1841 ο Μεχμέτ Αλής παραιτήθηκε επίσημα από την κυριαρχία και διοίκηση της Κρήτης και, από την ημέρα αυτή (27 Νοεμβρίου 1841), η Κρήτη περιέρχεται για δεύτερη φορά στην κυριαρχία της Τουρκίας με γενικό διοικητή το πιστό όργανο της αγγλικής πολιτικής στρατηγό Μουσταφά Πασά!

16.  Βλ. Β. Ψιλάκη, Ιστορία της Κρήτης, Τ. Γ, σελ. 409-425. Π. Κριάρη, Ιστορία της Κρήτης, Τ. Γ', σελ. 11.

Κ. Φουρναράκη, Διοίκηση και Δικαιοσύνη επί Τουρκοκρατίας εν Κρήτ*· σελ. 50-52.

 Ι. Τσίβη, «Ο χαμάλμπασης των Χανίων», εφ. «Κήρυξ» 2.9.1954.